Innovatie in de schaduw: de strijd van geheime diensten

Inlichtingen- en veiligheidsdiensten verzamelen, analyseren en beschermen informatie die van belang is voor de nationale veiligheid. 'Voorheen werden inlichtingenvraagstukken gezien als puzzels. Je wist wat de omvang was, waar je naar op zoek was, vond de ontbrekende stukjes en voltooide de puzzel,' legt Bas Rietjens (bijzonder hoogleraar Intelligence in War and Conflict) uit. 'Nu is dat niet langer het geval. De dreiging is verspreid over zoveel assen dat je met alles rekening moet houden. Dit zijn de unknown unknowns: onbekende dreigingen die pas achteraf als zodanig worden herkend. Het is niet meer eenduidig.'

'Innovatie gaat ook over veranderingen in de dagelijkse werkwijzen, personeelsbeleid en andere organisatieprocessen.'

Brede vernieuwing

Daarom zijn innovaties belangrijk. Bij innovaties op het gebied van inlichtingen wordt vaak gedacht aan radicale veranderingen met grote impact, meestal op technologisch gebied. Maar volgens Rietjens is innovatie veel breder: 'Innovatie gaat ook over veranderingen in de dagelijkse werkwijzen, personeelsbeleid en andere organisatieprocessen.'

Een kleine foutmarge

Een belangrijke factor voor innovatie is de cultuur van een organisatie. De cultuur van geheime diensten is bureaucratisch en sterk gericht op geheimhouding, wat het moeilijk maakt om samenwerkingen aan te gaan. 'Bovendien accepteert de samenleving en de politiek maar een hele kleine foutmarge. Alles moet strak geregeld zijn, wat haaks staat op een creatieve en innovatieve cultuur.'

Waar inlichtingendiensten vroeger voorop liepen in innovatie, worden ze tegenwoordig ingehaald door grote techbedrijven. 'Wat ik merk is dat deze bedrijven graag willen bijdragen aan de veiligheid in Nederland. Het is nu belangrijk dat de diensten samenwerken met organisaties die de juiste expertise hebben, ondanks de moeilijkheden die gepaard gaan met geheimhouding. Ze kunnen het niet meer alleen.'

'Ik bouw vertrouwensbanden op binnen de MIVD, AIVD en Krijgsmacht.'

Kritische vrienden

Rietjens doet onderzoek naar inlichtingen in een defensiecontext, zowel op strategisch niveau als tijdens militaire operaties. Hoe voert hij zijn onderzoek uit binnen deze geheime diensten? 'De kernwoorden zijn vertrouwen en integriteit. Ik bouw vertrouwensbanden op binnen de MIVD, AIVD en Krijgsmacht. Naast literatuuronderzoek is empirisch onderzoek cruciaal. Mijn studenten en ik verzamelen data op basis van beleidsdocumenten en veel interviews, steeds in afstemming met de diensten. Het is een kwestie van zo gebalanceerd mogelijk onderzoek doen. Oftewel, wij zijn kritische vrienden.'

Bijdragen aan vrede en veiligheid

Ondanks de bemoeilijkende omstandigheden komt er binnen de diensten steeds meer ruimte voor bewuste analyse, reflectie en verbetering. 'Dat komt onder andere door de aanwas van nieuwe mensen. Jonge professionals met een hoge opleiding en een idealistische inslag. Zij willen een echte bijdrage leveren aan vrede en veiligheid.'

Rietjens wil in de toekomst verder bouwen op de bevindingen die hij deelt in zijn oratie. 'Ik wil onderzoek doen naar hoe verschillende landen en organisaties hun werkzaamheden uitvoeren, deze met elkaar vergelijken en kijken wat ze van elkaar kunnen leren. Daarnaast wil ik studenten motiveren om na hun studie binnen het veiligheidsdomein te gaan werken.'

Tekst: Jip de Bloois
Bannerfoto: Ministerie van Defensie

• inlichtingen
• oorlog en vrede
• veiligheid en dreiging

Mail de redactie